Η αποτελεσματικότητα της κοπιώδους κατάποσης στη Δυσφαγία φαρυγγικού τύπου.
Της Σοφίας Βουρλή
Λογοθεραπεύτριας
ΚΑΑ – ΑΝΑΠΛΑΣΗ
Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Δυσφαγίας, η αποκατάσταση των διαταραχών κατάποσης βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος.
Η δυσφαγία είναι διαταραχή της φυσιολογικής διαδικασίας κατάποσης, δηλαδή της μεταφοράς της τροφής και των υγρών από τα χείλη έως το στομάχι. Η κατάποση είναι μια περίπλοκη διαδικασία, για την επιτέλεση της οποίας απαιτούνται περί τα 50 ζεύγη μυών και μεγάλος αριθμός νεύρων.
Η δυσφαγία μπορεί να παρατηρηθεί σε όλες τις ηλικίες, από τη βρεφική έως την τρίτη ηλικία, ενώ η έκταση του προβλήματος ποικίλει από μία μικρή δυσχέρεια έως την πλήρη αδυναμία καταπόσεως. οι διαταραχές κατάποσης αφενός μεν μειώνουν το βιοτικό επίπεδο των ασθενών, αφετέρου δε μπορεί να προκαλέσουν ζωτικής σημασίας επιπλοκές. Οι πιο σοβαρές επιπτώσεις της δυσφαγίας είναι ο υποσιτισμός, η αφυδάτωση και η πνευμονία από εισρόφηση.
Η διαδικασία της σίτισης έχει και ψυχοκοινωνική διάσταση, καθώς οι πάσχοντες από σοβαρή δυσφαγία αποσύρονται κοινωνικά, εφόσον δε μπορούν να συμμετάσχουν σε ένα κοινωνικό γεγονός, όπως είναι το φαγητό.
Ο φυσιολογικός μηχανισμός της κατάποσης πραγματοποιείται σε ένα ιδιαίτερα μικρό χρονικό διάστημα μέσω τεσσάρων σταδίων:
• Προπαρασκευαστικό στάδιο: μάσηση της στερεάς τροφής και μείξη με σίελο, ώστε να καταστεί μαλακή και υγρή. Δημιουργία βλωμού (μπουκιάς) με τη βοήθεια και της γλώσσας.
• Στοματικό στάδιο: προώθηση διαμορφωμένου βλωμού κατά μήκος της γλώσσας προς τα πίσω και ώθηση από τη γλώσσα στο φάρυγγα. Έτσι προκαλείται η ενεργοποίηση του επόμενου σταδίου (φαρυγγικό). Το προπαρασκευαστικό και το στοματικό στάδιο είναι εκούσιες και όχι αντανακλαστικές κινήσεις. Η δυσχέρεια ή αδυναμία ολοκλήρωσης του σταδίου αυτού αποκαλείται δυσφαγία στοματικού σταδίου
• Φαρυγγικό στάδιο: ώθηση μέσω της γλώσσας του περιεχομένου της στοματικής κοιλότητας προς τον φάρυγγα, ενώ ταυτόχρονα προκαλείται ερμητική σύγκλιση του λάρυγγα με αναστολή της αναπνοής, ώστε να αποτραπεί είσοδος τροφής και υγρών στις αναπνευστικές οδούς και τους πνεύμονες. Διαρκεί ένα δευτερόλεπτο και είναι η πιο κρίσιμη φάση. Η δυσχέρεια ή αδυναμία ολοκλήρωσης του σταδίου αυτού αποκαλείται δυσφαγία φαρυγγικού σταδίου.
• Οισοφαγικό στάδιο: διέλευση τροφής και υγρών στον οισοφάγο και κατάληξή τους στο στομάχι. Η διέλευση διαρκεί μερικά δευτερόλεπτα. Η δυσχέρεια ή αδυναμία ολοκλήρωσης του σταδίου αυτού αποκαλείται δυσφαγία οισοφαγικού σταδίου
Η Δυσφαγία, ως αποτέλεσμα ασθένειας ή τραύματος, μπορεί να επιβραδύνει ή/και να αναστείλει την αποτελεσματικότητα ενός θεραπευτικού προγράμματος αποκατάστασης, απειλώντας, όχι μόνον την υγεία, αλλά και τη ζωή του ασθενούς.
Η δυσφαγία δεν συναντάται μόνη της ως διαταραχή, αλλά αποτελεί σύμπτωμα υποκείμενης νόσου. Μια δυσκολία στην κατάποση μπορεί να είναι αποτέλεσμα νευρολογικής βλάβης, δομικής ανωμαλίας ή να έχει ψυχολογικό υπόβαθρο.
Οι διαταραχές κατάποσης προκαλούνται από διάφορες παθήσεις. Οι παθήσεις αυτές γενικά επηρεάζουν τα νεύρα ή τις δομές που εξυπηρετούν τη διαδικασία της κατάποσης:
1. Παθήσεις του κεντρικού νευρικού συστήματος
o Αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο
o Κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις
o Εγκεφαλική παράλυση
o Νόσος Parkinson
o Σκλήρυνση κατά πλάκας
2. Νευρομυϊκές παθήσεις
o Πολυμυοσίτις/Δερματομυοσίτις
o Μυασθένεια Gravis
o Μυϊκές δυστροφίες
o Νόσος κινητικού νευρώνα
3. Παθήσεις κεφαλής και τραχήλου
o Κακοήθεις παθήσεις χειλέων, γλώσσας, υπερώας, κάτω γνάθου, φάρυγγος, λάρυγγος, βάσεως κρανίου
o Ακτινοθεραπεία κεφαλής και τραχήλου
o Χειρουργικές επεμβάσεις (γλωσσεκτομή, λαρυγγεκτομή, φαρυγγεκτομή, κ.ά.)
o Συγγενείς παθήσεις και σύνδρομα (παιδιά)
o Τραυματικές κακώσεις
4. Κατάθλιψη.
Στην ΑΝΑΠΛΑΣΗ η πλήρης αξιολόγηση και αντιμετώπιση ενός ασθενούς με δυσφαγία πραγματοποιείται από μία ευρεία γκάμα ειδικών της Αποκατάστασης που συνιστά την Ομάδα Δυσφαγίας, στην οποία περιλαμβάνονται, ο λογοθεραπευτής, ο ωτορινολαρυγγολόγος, ο πνευμονολόγος, ο νευρολόγος, ο φυσίατρος, ο διαιτολόγος, ο νοσηλευτής, ο φυσιοθεραπευτής και ο εργοθεραπευτής, ο κλινικός ψυχολόγος και ο νευροψυχολόγος, αλλά και ο ακτινολόγος, ο γαστρεντερολόγος, ο γενικός χειρουργός και ο ψυχίατρος.
Για την ανίχνευση της δυσφαγίας απαιτείται το πλήρες ιατρικό ιστορικό του ασθενούς, η κλινική παρατήρηση και ο απεικονιστικός έλεγχος. Η χρήση καθενός από τους παραπάνω τρόπους διάγνωσης εξάγει δεδομένα, τα οποία οδηγούν σε μια αντικειμενική και ολοκληρωμένη εικόνα αυτού που καλούνται να αντιμετωπίσουν θεραπευτικά οι λογοθεραπευτές αλλά και οι λοιπές θεραπευτικές ειδικότητες.
Στην ΑΝΑΠΛΑΣΗ η Ομάδα Δυσφαγίας, χρησιμοποιώντας την γνώση και την εμπειρία ενός τετάρτου του αιώνα, συμβάλλει καταλυτικά στην αξιολόγηση και θεραπεία ασθενών με διαταραχές κατάποσης, με στόχο την βελτίωση της ποιότητας ζωής και την αποφυγή ασθενειών, επιπλοκών και θανάτων.
Στο πλαίσιο αυτό διεξάγουμε μελέτες οι οποίες συμβάλλουν, στην έγκαιρη και αποτελεσματική παρέμβαση και θεραπεία των ασθενών με δυσφαγία.
Στην τελευταία μελέτη μας, επικεντρωθήκαμε στην αποτελεσματικότητα της κοπιώδους κατάποσης σε ασθενείς με δυσφαγία φαρυγγικού τύπου.
Στη δυσφαγία φαρυγγικού τύπου η κατάποση του βλωμού ή του υγρού μπορεί να εμποδίζεται κατά τη διέλευσή της σε κοιλότητες στο φάρυγγα, οι οποίες αποκαλούνται γλωσσοεπιγλωττιδικά βοθρία. Στα σημεία αυτά παραμένουν υπολείμματα τροφής που ενέχουν τον κίνδυνο να προκαλέσουν εισρόφηση. Αυτό συμβαίνει γιατί η βάση της γλώσσας δεν έχει την δύναμη που απαιτείται για να προωθήσει το βλωμό προς τον φάρυγγα και στη συνέχεια στον οισοφάγο.
Η «κοπιώδης κατάποση» είναι μια τεχνική παρέμβασης σχεδιασμένη με τέτοιο τρόπο, ώστε να αυξάνει την ικανότητα της βάσης της γλώσσας να κινηθεί προς τα πίσω κατά τη διάρκεια της φαρυγγικής φάσης της κατάποσης για να μπορούν να απομακρυνθούν τα υπολείμματα από τα γλωσσοεπιγλωττιδικά βοθρία. Η τεχνική αυτή βελτιώνει την πίεση που εξασκεί η βάση της γλώσσας σε όλα τα σημεία της υπερώας αυξάνοντας έτσι την κινητικότητα της βάσης της γλώσσας. Αποτελεί μια εκούσια προσπάθεια του ασθενούς να αυξήσει τη δύναμη που ασκείται στο βλωμό από τις δομές του μηχανισμού κατάποσης.
Στη μελέτη συμπεριλήφθηκαν 24 ασθενείς από την ΑΝΑΠΛΑΣΗ, άντρες και γυναίκες, με στοματοφαρυγγική δυσφαγία προερχόμενη από αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, κρανιοεγκεφαλική κάκωση και πολυνευροπάθεια.
Όλοι οι συμμετέχοντες σιτίζονταν εναλλακτικά μέσω ρινογαστρικού καθετήρα ή γαστροστομίας. Επιπλέον, όλοι υπεβλήθησαν σε λειτουργική εκτίμηση κατάποσης, με εύκαμπτο ινοπτικό ενδοσκόπιο (FEES) για τον ακριβή εντοπισμό του προβλήματος πριν την έναρξη των συνεδριών λογοθεραπείας, αλλά και μετά το πέρας των 15 συνεδριών. Κατά τη διάρκεια των συνεδριών λογοθεραπείας, το πρόγραμμα για τους 12 από τους 24 συμμετέχοντες περιελάμβανε στοματοπροσωπικές ασκήσεις, κατάποση με το πηγούνι κάτω (chin down) και κοπιώδη κατάποση, ενώ για τους υπόλοιπους 12 περιελάμβανε στοματοπροσωπικές ασκήσεις και κατάποση με το πηγούνι κάτω, χωρίς κοπιώδη κατάποση.
Τα αποτελέσματα της μελέτης επέδειξαν τη θετική συμβολή της κοπιώδους κατάποσης στην αντιμετώπιση της δυσφαγίας φαρυγγικού τύπου ως αποτέλεσμα νευρολογικής βλάβης, επιβεβαιώνοντας ότι, τα αποτελέσματα της τεχνικής αυτής είναι θετικά, είτε όταν χρησιμοποιείται μεμονωμένα είτε συνδυαστικά με άλλες τεχνικές παρέμβασης.
